کشت گوجه فرنگی گلخانه ای 

گوجه فرنگی گلخانه ای و محصولات تبديلي آن يكي از مهم ترين توليدات صنايع تبديلي در جهان مي‌باشند. تولید این محصول در گلخانه شرایطی دارد که در این مقاله به شرح آن می‌پردازیم. از نتايجي كه در سال هاي اخير به دست آمده است ماده ليكوپن كه به وفور در گوجه فرنگي و فرآورده هاي آن وجود دارد، داراي خواصي از قبيل جلوگيري از سرطان پروستات، افزايش شير مادران، محافظت پوست در برابر اشعه ماوراء بنفش، جلوگيري از و در نتيجه جلوگيري از بيماري استرواسكلروزيس و بسياري از LDL اكسيداسيون كلسترول بيماري هاي مربوط به دستگاه گوارش مي‌باشد. شما می‌توانید برای دستیابی به اطلاعات بیشتر درباره هزینه ها مطلب هزینه ساخت گلخانه را مطالعه کنید.

 

 

 

 

هزینه ساخت گلخانه گوجه فرنگی

در ابتدای این مطلب باید به هزینه های ساخت یک گلخانه اشاره شود. طبیعتاً ساخت یک گلخانه تنها خریداری سازه آن نیست و به موارد متعددی از جمله نوع پوشش انتخابی شما، نوع سازه، نوع کشت و شرایط آب و هوایی و بسیاری از موارد دیگر بر می‌گردد. این در حالی است که بسیاری از شرکت های سازنده در ابتدا تنها هزینه ساخت و خرید سازه را به مشتری اعلام می‌کنند. سازه سبک اسپانیایی به همراه تجهیزات متناسب کشت خاکی به ازای هر مترمربع  5.000.000 ریال الی 8.000.000 ریال می باشد. بدیهی است که باید جدا از این مورد موارد دیگری که پیش تر گفته شد را در نظر بگیرید.

 

 

خصوصيات گياه شناسي گوجه فرنگی گلخانه ای

گوجه فرنگي متعلق به خانواده بادمجانيان يا سيب زميني و از جنس گوجه فرنگي (Lycopersicum esculentum) و گونه گوجه فرنگي اهلي (Lycopersicum s) مي‌باشد. گوجه فرنگی گلخانه ای به طور ذاتى گياهى علفى و چندساله است كه در تمام نقاط جهان اغلب به صورت يكساله كشت مى‌شود.

ريشه گوجه فرنگی گلخانه ای

ريشه گياه جوان گوجه فرنگی گلخانه ای به صورت عمودي مي‌باشد، وليكن با رشد بوته، ريشه اصلي نسبتاً باريك گشته و در نهايت به سختي از ريشه هاي فرعي قابل تشخيص مي‌باشد. در يقه ريشه اصلي، ريشه هاي فرعي جدا مي‌شوند. كه در گياهان جوان گوجه فرنگی گلخانه ای بين 25-4 ميلي متر قطر آنها مي‌باشد. ريشه هاي فرعي برعكس ريشه اصلي كه به سمت پايين رشد مي‌كند، رشد افقي داشته لذا عمق ريشه در دوران مختلف رشد گياه گوجه فرنگي متفاوت است. گوجه فرنگی گلخانه ای داراى سيستم ريشه اى وسيعى بوده و مي‌تواند حتي تا عمق 150 سانتي متر خاك نيز نفوذ نمايد اما به طور كلي 72٪ از ريشه در عمق 0-20 سانتي متر و 22 درصد در عمق 50–0 سانتي متر و 6 ٪ باقيمانده پايين تر از 50 سانتي متري سطح زمين قرار دارند.

ساقه

ساقه گياه گوجه فرنگی گلخانه ای، علفى، گرد، صاف و شكننده بوده و با افزايش سن گوشه دار، سخت و تقريباً خشبى مى‌شود.

برگ

برگ هاي گياه گوجه فرنگی گلخانه ای، مركب و متناوب بوده و از برگچه هاي بريده و چروك دار تشكيل شده است. اندازه برگ ها بسته به واريته هاى مختلف گوجه فرنگى متفاوت مى‌باشد. تعداد برگ ها و برگچه ها نيز بر حسب واريته، دما و شرايط نورى متغير خواهد بود.

 

 

گل

گل ها به صورت خوشه اى بوده و در روى ساقه بين دو گره متوالى ظاهر مى‌شوند. گل ها كامل و داراى اندام نر (پرچم) و اندام ماده (مادگى) مى‌باشند. گل ها به صورت متناوب روى خوشه گل قرار گرفته اند و داراى رنگ زرد هستند. در هر گل آذين (خوشه) چندين گل (معمولاً4 تا 8 گل) وجود دارند. گل ها داراى 5 يا 6 گلبرگ به طول 1 سانتى متر مى‌باشند كه در قاعده به هم چسبيده و در انتها از هم جدا مى‌شوند. كاسبرگ ها 5 عدد، كشيده و نوك تيزند. 5 عدد پرچم با بساك هاى بزرگ و ميله اى كوتاه، اندام گل را تشكيل مى‌دهند.

 

ميوه

ميوه گياه گوجه فرنگی گلخانه ای از لحاظ گياه شناسى سته اي گوشتى و آبدار است كه شامل تخم ها يا دانه هايى مى‌شود كه توسط يك توده ژلاتينى و غلاف گوشتى احاطه شده و روى آن با پوستى نازك پوشيده شده است.

 

 

گلخانه مناسب کشت گوجه گلخانه ای

در احداث گلخانه گوجه فرنگی گلخانه ای و راه اندازی یک گلخانه موفق لازم است به نوع و مشخصات سازه گلخانه و پوشش و تجهیزات آن دقت بسار داشت. در  گلخانه های ایرانی و اسپانیایی با حداقل ارتفاع 5 متر و مقاوم در برابر باد و برف منطقه و وزن محصول، مناسب می‌باشند. لازم به ذکر است کشت گوجه فرنگی گلخانه ای در گلخانه هایی با ارتفاع کمتر از 5 متر هم می‌تواند صورت گیرد ولی شرکت های گلخانه سازی که این گلخانه ها را پیشنهاد می‌دهد و یا تولید می‌کند دقت به میزان تولید در واحد سطح و حداقل هزینه با حداکثر سود ندارند، چرا که زمانی که با 30 درصد هزینه اولیه و ثابت بیشتر، می‌توان به 80 درصد سود بیشتر رسید، پس عقلانیست که با توجه به شرایط گلخانه ای را که حداقل استانداردها را دارد انتخاب کرد. و در کشت هایدروپونیک گوجه فرنگی گلخانه، گلخانه هایی با حداقل ارتفاع 6 متر توصیه می‌گردد.

شرکت مزرعه بکر، سازه گلخانه های اسپانیا و گلخانه های ایرانی را با توجه به توپوگرافی، اقلیم و شرایط جوی حاکم، نوع خاک هر منطقه و غیره و همچنین این گلخانه ها را برابر استانداردهای 76UNE -92/208 ،284CEN/TC  و 57NFU-063  و آیین نامه های ایران و NGMA  آمریکا و ECMC (اتحادیه اروپائی سازه های فلزی) با بهترین و مقاوم ترین مصالح طراحی شده و اقتصادی ترین سازه را ارائه می‌دهد که این گلخانه های گوجه گلخانه ای، در طراحی های مختلف تا 110 کیلوگرم در متر مربع بار برف و 120 کیلومتر برثانیه سرعت باد (مشروط به بسته بودن دریچه ها) و 20 کیلوگرم در متر مربع بار محصول مقاوم می‌باشند.

 

 

انتخاب رقم مناسب جهت كشت در گلخانه

انتخاب رقم براى كشت گوجه فرنگی گلخانه ای در يك منطقه از اهميت زيادى برخوردار است. اين رقم هم بايد مقاوم به آفات و بيماري ها و شرايط نامساعد منطقه (نور كم، دماى پايين و…) بوده و هم بتواند در اين شرايط، محصولى با كيفيت و كميت بالا توليد نمايد.

 

دسته بندى گوجه فرنگی گلخانه ای بر اساس عادت رشد (شكل ساقه)

رشد انتهايى يا محدود Determinate

اين ارقام براى كشت در فضاى باز استفاده مى‌شوند و براى توليد گوجه فرنگى صنعتى به كار مى‌روند. در اين ارقام معمولاً به ازاى هر 2 برگ، يك گل آذين بوجود مى‌آيد. در انتهاى هر شاخه فرعى نيز پس از توليد 2 تا 3 برگ، يك گل آذين بوجود مى آيد و سپس متوقف مى‌شود. روى خوشه، ميوه و سپس شاخه فرعى بوجود مى‌آيد و بوته در اطراف ساقه اصلى حالت كپه اى مى‌گيرد.

رشد نيمه انتهايى يا نيمه محدود (Semi-Determinate)

در اين ارقام به ازاى هر 3 برگ يك گل آذين وجود دارد و در نهايت در جوانه انتهايى نيز يك گل توليد مى‌شود. اين محصولات در فاصله كوتاه ترى حداكثر توليد را دارند و براى كشت هاى كوتاه مدت گلخانه اى در پاييز بسيار نتيجه بخش مى‌باشند.

رشد غير انتهايى يا نامحدود (Indeterminate)

اين ارقام در گلخانه و فضاى باز استفاده مى‌شوند كه حالت بالارونده دارند و بيشتر براى مصرف تازه خورى مى‌باشند. در اين ارقام معمولاً به ازاى هر 3 برگ يك گل آذين وجود دارد و جوانه انتهايى به رشد خود ادامه مى‌دهد. گل آذين در گوشه هاى ساقه اصلى و فرعى بوجود مى‌آيد و رشد بوته متوقف نمى‌شود.

دسته بندى بر اساس وزن متوسط ميوه

امروزه با توجه به سليقه مصرف كننده جهت مصرف تازه خورى گوجه فرنگى از گوجه هاى چرى با وزن تقريبى 5 تا 20 گرم تا گوجه هايى با وزن 250 گرم استفاده مى‌شود. لازم به ذكر است كه هرچقدر وزن گوجه فرنگى سنگين تر باشد مدت زمان بيشترى براى رسيدن به باردهى نياز دارد. مثلاً گوجه چرى پس از انتقال نشاء جهت توليد محصول حدود 55 تا 60 روز و گوجه درشت 250 گرمى حداقل به 90 روز زمان نياز دارد.

دسته بندى بر اساس زمان رسيدگى ميوه

در مجموع گوجه فرنگى بر اساس رسيدگى نسبى به ارقام خيلى متوسط، (Early Maturity) زودرس، (Very Early Maturity) زودرس، (Medium Maturity) متوسط رس، (Medium Eearly Maturity) زودرس خيلى، (Late Maturity) ديررس، (Medium Late Maturity) متوسط ديررس تقسيم بندى مى‌شوند. (Very Late Maturity) ديررس

دسته بندى بر اساس شكل ، رنگ و طعم ميوه

پهن، (Deep Globe) كاملاً گرد، (Globe) ميوه گوجه فرنگی گلخانه ای به اشكال گرد گرد مربعى يا گرد گوشه دار، (Deep Oblate) كاملاً پهن، (Oblate) يا بشقابى، (Square elongate or Oval) بيضى يا تخم مرغى يا بلوكى، (Square Round) به رنگ هاى سبز، زرد، نارنجى، قرمز و ( Plum) و خرمايى يا زيتونى (Cherry) گيلاسى بنفش و با طعم هاى شيرين تا ترش به بازار عرضه مى‌شوند.

دسته بندى بر اساس يكنواختى رسيدن محصول

بوته هاى گوجه فرنگى به سه دسته همرس، غير همرس و بينابين تقسيم مى‌شوند. معمولاً در گلخانه هاى ايران از واريته هاى غير همرس در برداشت هاى طولانى مدت و از بينابين در مناطقى كه مدت برداشت كوتاه ترى دارند استفاده مى‌كنند.

دسته بندى بر اساس شيوه برداشت محصول

برداشت مى‌شود كه (Cluster) و خوشه اى (Single) گوجه فرنگى به دو صورت منفرد نوع منفرد خود به دو فرم برداشت همراه با كاسبرگ و بدون كاسبرگ دسته بندى مى‌شود. اخيراً واريته هاى جديدى به نام كلاستر وارد بازار شده اند كه در آنها چيدن و برداشت ميوه به صورت خوشه اى صورت مى‌گيرد.

دسته بندى بر اساس شيوه مصرف

(Processing) و صنعتى (Fresh) محصول گوجه فرنگى به صورت تازه خورى (رب، سس،كنسرو و…)  مصرف مى‌شود. در حال حاضر در ايران براى كشت گوجه فرنگى در گلخانه ها، تنها از ارقام تازه خورى استفاده مى‌شود البته در مواردى كه به علل مختلف از قبيل شرايط نامساعد محيطى و يا برداشت در چين هاى پايانى، ميوه از لحاظ شكل و اندازه از كيفيت مطلوب و بازارپسندى لازم برخوردار نيست چاره اى جز مصرف صنعتى آن وجود ندارد.

دسته بندى بر اساس ميزان مقاومت به آفات و بيماريها

با پيشرفت در زمينه توليد بذر، واريته هايى به بازار معرفى شده اند كه در برابر نماتدها، بيماري هاى قارچى، باكتريايى، ويروسى و برخى آفات، واجد انواع مقاومت هاى پايين و (Intermediate Resistance) مقاومت متوسط، (Low Resistance) مى‌باشند. (High Resistance) مقاومت بالا

قابليت حمل و نقل و انباردارى ميوه

از ويژگى هاى حائز (Long Shelf Life: LSL) قابليت حمل و نقل و انباردارى بالا مى‌باشد. (Firmness) اهميت ميوه گوجه فرنگى است كه نشان دهنده ميزان سفتى ميوه عمليات كاشت بذر در گلخانه در کل برای انتخاب یکی از واریته ها باید هدف از پرورش گوجه فرنگی اندازه و رنگ میوه، زودرسی یا دیررسی، مقاومت به آفات و بیماری ها و… را در نظر گرفت و یک رقم مناسب را انتخاب کرد. به طور مثال اگر هدف چیدن گوجه به صورت خوشه ای باشد، از رقم کلاستر استفاده می‌شود. برخی از ارقام گوجه فرنگی گلخانه ای عبارتند از:

گوجه فرنگی گلخانه ای گیلاسی (Cherry): که دارای میوه های ریز می‌باشد.

گوجه فرنگی گلخانه ای شقایق: زودرس، غیرهمرس، بوته های قوی، میوه های گرد، سفت، باردهی فراوان.

ویندور (vendor): دارای میوه های متوسط با پوست ضخیم و کیفیت بالا، مقاوم به بیماری های ویروسی و لکه برگی ولی به پوسیدگی ریشه و کپک خاکستری حساسیت دارد.

باربارا (Barbara): دارای عملکرد بالا و طعم عالی می‌باشد. همچنین به بیماری های لکه باکتریائی، فوزاریوم و ورتیسلیوم مقاوم است.

شیمشک (simesk): دارای بوته های بسیار قوی، قابلیت سازگاری بالا، ۵ تا ۶ میوه در هر خوشه، وزن متوسط میوه ۲۱۰ تا ۲۵۰ گرم و مقاوم در برابر فوزاریوم و ورتیسلیوم می‌باشد.

امروزه تمایل زیادی به کشت ارقام چری یا گیلاسی می‌باشد زیرا دارای باردهی خوب و رنگ های متنوع و شکل های مختلف و بازار پسندی خوب می‌باشد.

 

تعيين تاريخ و زمان كشت گوجه فرنگی گلخانه ای

تاريخ كشت محصولات گلخانه اى را با توجه به نوع و خصوصيات رقم، شرايط محيطى موجود، عوامل اقتصادى و … بايد تعيين نمود تا بهترين افزايش در كيفيت و كميت محصول حاصل گردد. در كشت گلخانه اى، زمان هاى نامساعد بايد از دوران كشت حذف شده و نبايد در فاصله برداشت محصول قرار گيرد. بنابراين بهتر است كشت را به نحوى انجام داد كه فصول نامساعد در آغاز فصل كشت يا آخر فصل برداشت باشد. در ضمن تاريخ كاشت محصول بايد به گونه اى باشد كه در زمان برداشت، محصول قيمت مناسبى جهت ارائه به بازار داشته باشد.

 

كشت بهاره

اين كشت معمولاً از ابتداى آبان تا اوايل آذر شروع مى‌شود. نشاء ها در اواسط دى ماه به زمين اصلى گلخانه منتقل مى‌شوند و محصول از اواخر اسفند ماه تا اواخر خردادماه قابل برداشت است. گاهى تاريخ كشت بهاره را تغيير مى‌دهند و بذر گوجه فرنگى را از دهه آخر آذر ماه تا دهه آخر دى ماه كشت مى‌كنند و نشاء ها را از دهه دوم بهمن ماه تا دهه اول اسفند ماه به زمين اصلى گلخانه منتقل مى‌كنند و در اين صورت محصول از اواسط فروردين ماه تا اواخر تير ماه قابل برداشت مى‌باشد. در كشت بهاره در صورت مساعد بودن شرايط محيطى، برداشت تا پاييز (اواسط آبان ماه) هم ادامه مى‌يابد. اين كشت به خاطر طولانى بودن فصل رشد (حدود 5 ماه و يا بيشتر) و باردهى بيشتر از اهميت خاصى برخوردار است.

كشت پاييزه

كشت پاييزه گوجه فرنگی گلخانه ای معمولاً از اواخر خرداد ماه و اوايل تيرماه شروع مى‌شود. نشاء ها از اوايل تا اواخر مرداد ماه به زمين اصلى گلخانه منتقل مى‌شوند و محصول از اواسط مهر ماه تا اواسط آذرماه قابل برداشت مى‌باشد. در كشت گوجه فرنگی گلخانه ای، مناطقى كه تابستان خنك و زمستان ملايم دارند دو كشت در سال ميسر خواهد بود. اما در مناطقى كه تابستان گرم و برداشت بهاره دارند، نهايتاً تا آخر ارديبهشت ماه ميسر مى‌باشد، و البته بهتر است به جاى دو كشت در سال از يك كشت بينابين استفاده گردد.

 

 

تهيه بستر كشت گوجه فرنگى گلخانه ای

گياه گوجه فرنگى گلخانه ای براى گسترش ريشه هاى عميق و قوى خود احتياج به زمين شنى يا شنى لومى، پوك، نرم، عميق با زهكشى مناسب دارد. اين خاك بايد غنى از مواد غذايى و عارى از عوامل بيماريزا باشد.
با توجه به اينكه بيشترين فعاليت ريشه ها در عمق 30 سانتيمترى خاك مى‌باشد، قبل از انتقال نشاء هاى گوجه فرنگى به زمين اصلى بايد بسترهاى مناسب كه تا خاك جهت pH عمق 80 سانتى مترى قابليت نفوذ ريشه را داشته باشند مهيا نمود.
بستر کشت هایدروپونیک، کارتن پلاست، بستر کشت باکس یونولیتی، گروبک، گلدان و… با کوکوپیت و پرلیت و کوکوچیپس و…

كشت بذر گوجه فرنگى گلخانه ای به دو صورت مستقيم (بذرى) و غيرمستقيم (نشاء كارى) صورت مى‌پذيرد كه در شرايط گلخانه تنها شيوه كشت غير مستقيم توصيه مى‌گردد.

 

كشت غير مستقيم

كشت غير مستقيم موجب عرضه سريع تر محصول به بازار، كاهش تلفات بذور هيبريد و توليد نشاء قوى و سالم مى‌شود. در اين روش به ازاى هر 500 متر مربع از زمين اصلى، 2 تا 3 متر مربع فضا براى ايجاد خزانه مورد نياز است. كشت غير مستقيم در خزانه عموماً به دو صورت كشت در گلدان و سينى نشاء صورت مى‌پذيرد.

كشت بذر گوجه فرنگى گلخانه ای در گلدان هاى نشاء: قبل از كشت، بذ رها را به مدت 1 تا 3 روز می‌خيسانيم تا نرم شده و آماده جوان هزنى گردند. 7 سانتى متر قرار داده و به /5 – سپس بذرها را به عمق يك سانتی مترى گلدان هايى به قطر 10 خزانه انتقال می‌دهيم و شرايط مناسب را از جهت نور، دما، رطوبت و… فراهم می‌كنيم.

كشت بذر در سينى نشاء: 55 سانتى متر را از يك مخلوط خاك مناسب (پيت موس و …) پركرده × سينى نشاء (27 1 سانتى فشرده مي‌كنيم و 500 تا 600 بذر را به / و با تخته چوبى سطح خاك را تا عمق 5 0/صورت يكنواخت پاشيده و يا در رديف هاى منظم كشت نموده و روى آن را به ارتفاع 5 سانتى متر با خاك نرم مى‌پوشانيم و به خزانه منتقل مي‌كنيم. روى سينى را با پلاستيك نازك پوشانده و پس از ظهور جوانه ها لايه پلاستيكى را بر مي‌داريم تا شرايط مساعد جهت رشد گياهچه فراهم گردد. با ظهور اولين برگ حقيقى نوبت به تيمار سرما مى‌رسد و سپس بايد گياهچه ها را بدون اينكه آسيبى ببينند از سينى نشاء به درون گلدان هاى نشاء منتقل كرده و بلافاصله آنها را آبيارى نمود.

 

عوامل محيطى موثر بر جوانه زنى بذر و توليد نشاء گوجه فرنگى

4 روز و طول دوره رشد بعد از نشاء – متوسط زمان جوانه زنى بذر گوجه فرنگى در خاك 6 روز مى‌باشد (اين مدت به نوع رقم بستگى دارد). در مرحله – بوته در زمين تا ميوه دهى 90 نشاء كارى كنترل رطوبت و حرارت مخصوصاً در خزانه بسيار اهميت دارد.

دما

بهترين درجه حرارت براى جوانه زنى بذر گوجه فرنگى در گلخانه 25 تا 30 درجه سانتى گراد مى‌باشد. (درجه حرارت محيط خزانه نبايد از 12 تا 15 درجه سانتى گراد كمتر و از 35 درجه سانتى گراد بيشتر باشد) هرچقدر درجه حرارت پايين تر باشد طول مدت جوانه زنى بيشتر خواهد شد.

 

نور

از مرحله كاشت تا جوانه زنى بذر نياز به نور نیازی  نمى‌باشد اما پس از جوانه زدن و سبز شدن نشاء ها بايد نور بيشترى (به صورت طبيعى يا مصنوعى) براى گياه فراهم شود تا فرايند فتوسنتز و غذاسازى آغاز شده و بين بوته ها رقابت نورى ايجاد نشود.

آبيارى

آبيارى مورد نياز براى جوانه زنى و رشد نشاء بايد با انجام بازديدهاي روزانه انجام گيرد و گلدان هاى كشت نبايد خشك شوند. قبل از جوانه زنى، آبيارى ملايم و به صورت مه پاش انجام مى‌گيرد تا بذر ها در اثر فشار آب از زير خاك بيرون نيايند. در روزهاى گرم و پر نور تابستان آبيارى چندبار در روز، ولى در روزهاى سرد و كم نور زمستان آبيارى 2-3 روز يكبار انجام مى‌گيرد. درصد رطوبت مورد نياز براى محيط خزانه  60تا 80 درصد است.

دى اكسيد كربن

1000 موجب افزايش رشد نشاء مى‌گردد. چون ppm استفاده از دى اكسيد كربن با غلظت سطح خزانه كوچك است از اين رو غنى سازى دى اكسيد كربن از لحاظ اقتصادى توجيه پذير است.

 

 

انتقال نشاء به زمين اصلى

زمان انتقال نشاء به زمين اصلى زمانى است كه ارتفاع بوته  30تا20  سانتي متر باشد، در اين حالت 2 برگ حقيقى غير از 2 برگ لپه اى در گياه بوجود مى‌آيد كه معمولاً  15-12 روز براى 2 برگه شدن و 20 روز براى 4 برگه شدن زمان نياز است. بهترين زمان انتقال نشاء ها 4-6 هفته بعد از كاشت بذر در خزانه است. بهتر است 12 الی 14 ساعت قبل از انتقال‌، زمین را آبیاری کنید.

 

گرده افشانی در گوجه فرنگی

بوته گوجه فرنگی گلخانه ای برای میوه دهی نیاز به گرده افشانی دارد. در کشت هوای آزاد گرده افشانی به وسیله باد و تکان خوردن بوته ها انجام می‌شود ولی در گلخانه ها که فضایی بسته می‌باشند و امکان وزش باد وجود ندارد، تکان دادن  بوته ها را با دست یا ضربه کاغذ لوله شده ای روی خوشه انجام می‌دهند. ولی چون این کار در سطوح وسیع هزینه بر می‌باشد، عمل لرزش گل ها را به وسیله دستگاه الکتریکی روی قیم ها می‌توان انجام داد.

زمان گرده افشانی تا حدودی در تعداد و اندازه میوه ها موثر خواهد بود. گرده افشانی روزانه بین ساعت ۱۰ صبح تا ۲ بعد از ظهر در اواسط بهار و تابستان  و ۱۱ صبح تا ۳ بعد از ظهر در ماه های زمستان تا اوایل بهار بسیار مناسب می‌باشد. در این ساعات رطوبت کم و درجه حرارت بالا می‌باشد. گل های گوجه فرنگی گلخانه ای بر خلاف خیار برای تشکیل میوه نیاز به گرده افشانی دارند. گل های گوجه فرنگی کامل و اغلب خود گلشن می‌باشد. هنگام گرده افشانی دانه های گرده از بساک جدا می‌شود و بعضی از آن ها روی کلاله همان گل و گاهی روی کلاله گل دیگر قرار می‌گیرند و باعث تلقیح تخمک ها می‌شوند.

در فصل پاییز که شدت نور کم می‌باشد تلقیح گل و تشکیل میوه به لحاظ بلند شدن طول خامه نسبت به میله پرچم کاهش می‌یابد. چون تلقیح گل به طور کامل صورت نمی‌گیرد، تلقیح ناقص گل نیز منجر به تشکیل بذر ناکافی و غیر یکنواخت در داخل میوه شده و در نهایت میوه هایی با کیفیت پایین، بد شکل و دارای فرورفتگی تولید می‌شود. اگر عمل تلقیح به خوبی صورت نگیرد گل ها ریزش می‌کنند. بنابراین باید از عوامل محرک دیگری برای آزادسازی گرده های گل استفاده شود.

• استفاده از زنبورهای مخصوص گرده افشان که عمر آن ها یک فصل است. که به طور غیر مستقیم باعث شوک به گیاه و عمل تلقیح می شود که نتیجه خوبی دارد زیرا تمام گل ها را گرده افشانی می کنند و هزینه کارگری کاهش مییابد و در تمام طول روز مشغول فعالیت هستند. برای هر ۲۰۰۰ متر مربع یک کندو از این زنبورها کافی می‌باشد.
• ضربه زدن به گل ها با کاغذ لوله شده و قلم مو که معمولاً در گلخانه های بزرگ کاربرد چندانی ندارد.
• استفاده از ویبراتوربرقی یا لرزاننده الکتریکی که معروف به زنبور الکتریکی می باشد هر دو یا سه روز یک بار و یا ضربه زدن به سیم های مهار به صورت یک روز در میان.

 

نکته:در فصول سرد به منظور جلوگیری از ریزش گل و افزایش میوه دهی استفاده از تنظیم کننده های رشد گیاهی به صورت محلول پاشی بر روی خوشه گل بر اساس یک برنامه منظم استفاده می‌شوند.

 

زمان گرده افشانی گوجه فرنگی

برای انجام عمل گرده افشانی در گلخانه بهتر است دمای موجود در گلخانه بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد و رطوبت آن نیز کم باشد. در دماهای بالاتر و پایین تر از این حد تلقیح گل ها به خوبی صورت نمی‌گیرد که عدم تلقیح گل باعث ریزش گل خواهد شد. بنابراین دمای گلخانه در روز و در زمان گرده افشانی نباید از ۲۸ درجه سانتی گراد بالاتر و در شب از ۱۵ درجه سانتی گراد پایین تر باشد. روزهای ابری و شرایط رطوبت زیاد باعث به هم چسبیدن دانه های گرده شده و موجب تلقیح ناقص یا عدم تلقیح گل می شود. تشکیل میوه و رنگ گیری آن در بوته گوجه فرنگی تابع چند عامل مهم مواد غذایی، درجه حرارت و طول مدت روشنایی می‌باشد.

نور خورشید به طور مستقیم در شرایط مناسب اقلیمی در رنگ و اندازه گوجه فرنگی تاثیری ندارد. معمولاً ۱۸ تا ۳۵ روز پس از تلقیح گل ها میوه ها قابل برداشت هستند. هورمون اتیلن را می‌توان در زمانی که هوا سرد می‌شود جهت رنگ گیری میوه ها استفاده کرد. زمانی که برگ های نزدیک به هر خوشه میوه حذف می‌شود میوه امکان بهتری برای رنگ گیری پیدا می‌کند. زمان برداشت گوجه فرنگی با توجه به نوع رقم و هدف از پرورش گوجه فرنگی متفاوت می‌باشد.

به عنوان نمونه در صورتی که نیمی از خوشه واریته کلاستر به رنگ نهایی در آمده باشد می توان آن را چید و به بازار عرضه نمود چنانچه مسافت مزرعه تا بازار کم باشد و نیمه سبز خوشه فرصت رنگ پذیری نداشته باشد می‌توان از محلی که دمای آن گرمای مناسبی جهت تغییر رنگ گوجه دارد استفاده نمود. در صورتی که واریته ها به صورت کلاستر و یا همرس نباشد بهتر است گوجه های رسیده را در زمان خاص خود برداشت کرد.

مسلماً اندازه گوجه فرنگی هر چقدر درشت تر باشد زمان تبدیل گل به میوه و رسیدن آن هم طولانی تر خواهد بود. امروزه بسیاری از کشاورزان به خاطر تقاضای مناسب مصرف کننده تمایل زیادی به کشت گوجه ها چری دارند و این به دلیل میزان باردهی فراوان، رنگ های قرمز، صورتی و زرد و شکل های مختلف آن است که باعث قیمت بالای این واریته شده است.

 

 

نقش و علائم كمبود عناصر غذايى در گياه گوجه فرنگى

 ازت (N)

كمبود ازت در گياه سبب كاهش جيبرلين، اكسين و افزايش ممانعت كننده هاى رشد مى‌شود. كمبود ازت منجر به توقف رشد اندام هاى هوايى شده و با زردشدن رنگ برگ هاى پير نمايان مى شود. ريزش تعداد زيادى از گلها در درجه حرارت هاى بالا نيز به علت كمبود ازت در گياه گوجه فرنگى است. اندازه، رنگ، مزه و درصد مواد جامد در ميوه در اثر مصرف زياد ازت كاهش مى‌يابد. به طور كلى ازت زياد موجب كاهش مقاومت گياه نسبت به بيماري ها مى‌شود.

 فسفر(P)

 

وجود فسفر كافى در محيط ريشه سبب توسعه سريع آن و استفاده بهتر گياه از آب و ديگر مواد غذايى ضرورى گياه می‌شود. فسفر به همراه ازت و پتاسیم، رنگ پوست و گوشت و سفتى ميوه را بهبود و بلوغ را تسريع مى‌بخشد.

 پتاسيم(K)

علائم كمبود پتاسيم در گوجه فرنگى به صورت بروز حالت كلروز بين رگبرگى در برگ هاى بالغ و ميانى، آشكار شدن نقاط نكروزه و پيدايش حالت سوختگى در حاشيه برگ ها مى‌باشد. يكى از دلايل اختلال در رسيدن ميوه، تغذيه ناكافى پتاسيم در گوجه فرنگى است. بدشكلى و غير يكنواختى رنگ ميوه با افزايش مصرف پتاسيم كاهش مى‌يابد. مصرف پتاسيم سبب افزايش كاروتنوئيد، ليكوپن و كاهش كلروفيل شده و تاثير زيادى در متابوليسم اسيد هاى ميوه (به طور عمده اسيد سيتريك و اسيد ماليك) دارد. در مجموع كل مواد جامد، قند ها، اسيد ها، كاروتن، ليكوپن و خاصيت انبارى در ميوه هاى گوجه فرنگى كه از تغذيه پتاسيم بهره مند بوده باشد بيشتر است. ريزش ميوه قبل از بلوغ نيز در گياهانى كه دچار كمبود پتاسيم هستند بيشتر است. پتاسيم علاوه بر افزايش توليد و بهبود كيفيت ( بازار پسندى )، سبب افزايش مقاومت گياهان از جمله گوجه فرنگى در برابر شورى، كم آبى، انواع تنش ها و آفات و بيماري ها نيز گشته و بازيافت آب و كود را نيز افزايش مى‌دهد.

 كلسيم(Ca)

 

از اولين علائم كمبود كلسيم بروز عارضه پوسيدگي گلگاه در ميوه هاي گوجه فرنگي است و در نوك برگ هاي گوجه فرنگي لكه هاي قهوه اي يا سياه در اثر كمبود كلسيم ظاهر مي‌گردد.

 منيزيم (Mg)

كمبود منيزيم در گوجه فرنگي با ايجاد لكه هاي كلروز بين رگبرگي در برگ هاي مسن مشاهده مي‌شود كه به سمت برگ هاي جوان توسعه مي‌يابد. در صورت شدت كمبود نقاط نكروزه شده و رگه هاي لكه دار در حاشيه برگ ها پديدار مي‌شود.

 گوگرد(S)

 

كمبود گوگرد همانند كمبود ازت خود را نشان مي‌دهد اما ساقه هاي بوته لاغر‌، سفت و چوبي مي‌شوند به قسمي كه بر طولشان افزوده مي‌شود اما از لحاظ قطر و ضخامت نازك باقي مي‌مانند.

 آهن(Fe)

كمبود آهن در گوجه فرنگي با كلروز بين رگبرگي شروع شده و به تدريج تمام پهنك برگ زرد مي‌شود. در صورت كمبود شديد برگ هاي جديد به رنگ سفيد در مي‌آيند و نقاط نكروتيك بر روي آنها پديدار مي‌شود.

 منگنز(Mn)

كمبود منگنز مانند كمبود آهن با كلروز بين رگبرگي شروع مي‌شود اما يك علامت تمايز آن با كمبود آهن، عدم رشد كامل جوانه ها و پژمردگي و زرد شدن آن ها و همچنين بروز حالت نكروتيك در بافت بين رگبرگ ها است.

 روي(Zn)

علائم كمبود روي در بوته گوجه فرنگي شبيه علائم كمبود آهن بوده و در برگ هاي كوچك گوجه فرنگي قابل رويت مي‌باشد.

 بر(Br)

 

علائم كمبود بر ابتدا شامل كلروز و سپس بروز لكه هاي قهوه اي در برگ هاي نوك بوته بوده و مشابه علائم كمبود كلسيم اين نقاط به تدريج خشك و زايل مي‌گردند. ساقه شكاف خورده و بر روي ميوه نيز شكاف هاي ريزي قابل مشاهده است.

 مس(Cu)

علائم كمبود مس بصورت لكه هاي زرد و قهوه اي روي برگ ها ظاهر مي‌گردد.

 موليبدن(Mo)

علائم كمبود بصورت نقاط كلروز بين رگبرگي روي برگ ها نمايان مي‌گردد و معمولاً برگ ها بصورت فنجاني شكل در مي‌آيند. حالت كلروز در صورت شدت علائم به سمت قسمت هاي پائين بوته گوجه فرنگي گسترش مي‌يابد.

 

 

بیماری های گوجه فرنگی

(Flower Drop)  ريزش گل

در گياه گوجه فرنگى در صورتي كه درجه حرارت شبانه محيط رشد به  13-15 درجه سانتى گراد برسد، كيسه بساك رشد كافى ننموده لذا به علت عدم گرده افشانى يا گرده افشانى ناقص، در عمل تلقيح گل مشكل ايجاد شده و ريزش گل حادث مى‌شود. كوتاه بودن مدت روشنايى (زير 6 ساعت در روز) و وجود روزهاى ابرى، تنش هاى رطوبتى، خشكى خاك، آبيارى بيش از حد، كمبود ازت، درجه حرارت هاى نامساعد (دماى زير 13 و بالاى 32 درجه سانتى گراد و … نيز ممكن است باعث ريزش گل شود.

(Blossom End Rot)  پوسيدگي گلگاه گوجه فرنگي

در نتيجه عارضه پوسيدگي گلكاه گوجه فرنگي قسمت هاي آسيب ديده، خشك و چروك گرديده و سطح زخم ها به رنگ قهوه اي تيره تا سياه در مي‌آيند. در نهايت بخش هاي آسيب ديده مورد حمله پاتوژن هاي ثانويه قرار مي‌گيرند و منجر به پوسيدگي و فساد ميوه مي‌گردد. عارضه پوسيدگي گلگاه با كمبود موقتي كلسيم موجود در گياه مرتبط بوده و با تغييرات رطوبتى خاك تشديد می‌شود مصرف بيش از حد كودهاي ازته بويژه فرم آمونيومى موجب تجمع كلسيم در بافت‌ هاى برگ گوج هفرنگى و بروز علائم كمبود كلسيم در ميوه می‌شود. در ضمن قطع شدن ريشه ها نيز باعث اين عارضه شده و شورى و خشكى خاك نيز بر شدت آن می‌افزايد.

 

(Sunscald)  آفتاب سوختگي

اين عارضه به دنبال در معرض نور خورشيد قرار گرفتن ميوه هاي گوجه فرنگي و برگ هاي پايين بوته كه در اثر آفتاب سوختگي از بين رفته اند، بوجود مي‌آيد. لذا جلوگيري از در معرض نور مستقيم خورشيد قرار گرفتن ميوه ها اهميت بسيار زيادي دارد. علائم اين بيماري به صورت ظهور نواحي سفيد يا برنزه روشن روي ميوه ها است. پس از مدت كوتاهي اين نواحي تغيير رنگ يافته و چروك و فرو رفته مي‌شوند و در اطراف آنها يك هاله زردرنگ پديد مي‌آيد. ظهور اين لكه ها اكثراً در بخش بالايي ميوه كه بيشتر در معرض نور خورشيد قرار دارد پديد مى‌آيد. در ارقام كم برگ يا شرايطي كه سايه اندازي برگ ها بر روي ميوه كافي نباشد، خسارت آفتاب سوختگي مي‌تواند از كميت و كيفيت محصول بكاهد.

 (Catfacing) بد شكلى ميوه

علائم اين عارضه به صورت نواحي فرو رفته و دندانه دار در قسمت گلگاه ميوه ظهور مي‌يابد. بد شكل شدن ميوه از علائم ديگر اين عارضه است. اين عارضه فيزيولوژيكي در اثر كاهش دماي محيط به ميزان كمتر از 10 درجه سانتي گراد در زمان گلدهي و تشكيل ميوه ايجاد مي‌شود. گرماى بيش از حد، تغييرات رطوبتى خاك در اثر آبيارى سنگين، آسيب هاى ناشى از برخى علفكش ها، خسارات ناشى از تغذيه تريپس روى ميوه هاى جوان و حتى هرس شديد در واريته هايى با رشد نامحدود بر شدت اين عارضه مى‌افزايد. واريته هاي درشت تر گوجه فرنگي نسبت به اين عارضه حساس ترند.

 

(Growth Cracks)  ترك هاي رشدى

در گياه گوجه فرنگي دو نوع ترك متحد المركز و شعاعي وجود دارد. اين عارضه در هنگام رسيدن ميوه ظاهر مي‌گردد. ترك هاي متحد المركز به صورت ترك هاي دايره اي شكل در انتهاي ميوه ظهور مي‌كند. در حاليكه ترك هاي شعاعي از انتها به اطراف گسترش مي‌يابند. نوسانات شديد درجه حرارت و رطوبت، تغييرات شديدي را در سرعت رشد ايجاد مي‌كند كه منجر به بروز ترك در ميوه گوجه فرنگي مي‌گردد. ميزان حساسيت ارقام مختلف گوجه فرنگي نسبت به ترك خوردگي متفاوت مي ‌باشد. ارقام بسيار حساس در زماني كه هنوز ميوه سبز است دچار ترك خوردگي مي‌شوند و ارقامي كه تا حدودي مقاومند تا مراحل بعدي دچار اين عارضه نمي‌شوند. تأمين مواد غذايي لازم و آبياري منظم احتمال ترك خوردگي را كاهش مي‌دهد.

(Puffiness )  پف كردگى ميوه

 

در اين عارضه برقراري توازن ميان جذب عنصر نيتروژن و پتاسيم و ساير عناصر موجود در خاك حائز اهميت مي‌باشد. در اين حالت ميوه ها پف كرده و زاويه دار مي‌شوند. اين عارضه در نتيجه گرده افشاني ناقص، كود دهي ضعيف (كمبود پتاسيم و مصرف بيش از حد ازت) و عدم تشكيل دانه كه غالباً ناشى از دماى پايين است و در درجه حرارت هاى خيلى بالا و خيلى پايين در زمان تشكيل ميوه به وجود مي‌آيد.

(Blotchy Ripening)  رسيدن لكه دار

 

علائم اين عارضه مشابه علائم ناشى از ويروس موزاييك توتون است. در اين حالت بخشى از ميوه به علت تلقيح ناقص به خوبى نمى‌رسد و روى ميوه لكه هاى زردرنگ يا سفيدرنگ ظاهر مى‌شود و بافت زير لكه ها سخت و نارس باقى مى‌مانند. علت اين عارضه به طور دقيق مشخص نيست ولى كمبود پتاسيم گياه را به اين عارضه حساس مى‌كند و آب و هواي سرد وكمبود شديد آب نيز آن را تشديد مي‌نمايد.

(Irregular Ripening)  رسيدن غير يكنواخت

اين عارضه بيشتر در دوران بلوغ ميوه و روى ميوه هاى رسيده (قرمز رنگ) ظاهر مي‌گردد. در اين حالت رنگ گيرى سطح ميوه غير يكنواخت و بافت مناطق ميانى ميوه نيز ممكن است سخت و نارس بوده و رنگ آن سبز يا زرد باقى بماند. تغذيه لارو مگس هاى سفيد برگ نقره اى از شاخ و برگ گياه نيز، باعث بروز اين عارضه مى شود. عواملى (Bemisia argentifoli) مانند رطوبت بالا، كمبود پتاسيم و نوسان شديد حرارتى نيز در بروز اين عارضه موثر مي‌باشند.

 

برداشت گوجه فرنگی گلخانه ای

گوجه فرنگی گلخانه ای از جمله صیفی جاتی است که به دلایل فراوان کشت آن قابل صرفه است زیرا این محصول در غذاهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد و آن جا که به صورت اصلی وجود ندارد به صورت رب گوجه باعث خوشمزگی غذا می‌شود. به همین دلیل است که در کشت گوجه فرنگی واریته هایی در نظر گرفته شده است که دقیقاً با شرایط مصرف گوجه فرنگی مطابق است. گوجه فرنگی ریز در اندازه های ۵ تا ۲۰ گرمی و همین طور گوجه فرنگی هایی با وزن های تا ۲۵۰ گرم تولید شده است که به خاطر استفاده از تکنیک های جدید علاوه بر مقاومت بالا در برابر  بسیاری از ویروس ها و بیماری ها، استعداد دوام و تازگی را تا مدت طولانی دارا می‌باشد.

مهم ترین عامل در برداشت گوجه فرنگی این است که گوجه فرنگی در چه زمانی رسیده است. اگر محتویات اطراف بذر، ژله ای شده باشد به نحوی که با لبه تیز چاقو قادر به جداسازی آن از بذر باشیم در این هنگام میوه گوجه فرنگی رسیده است. در صورتی که میوه قرمز یا صورتی رنگ شده باشد ولی گوشن میوه سفت باشد، میوه رسیده سفت است. همچنین اگر میوه کاملاً رنگی و نرم باشد می‌گویند میوه رسیده است. جهت مصرف تازه خوری گوجه فرنگی و عرضه آن در بازار های محلی باید زمانی که میوه رسیده سفت است، آن را برداشت کرد. جهت عرضه میوه به بازارهای کمی دوردست، میوه ها را زمانی که سبز رسیده است برداشت می‌کنند.

اگر میوه کاملاً رشد کرده باشد و در محل اتصال ساقه پس از حذف کاسه گل یک حلقه قهوه ای رنگ ایجاد شده باشد می‌گویند میوه رنگ اندازی شده است. از زمان تولید نشاء و انتقال آن به زمین اصلی تا تولید میوه ۵۰ تا ۶۰ روز طول می‌کشد که بستگی به تغذیه گیاه، شرایط محیطی، هرس بوته و فصل کاشت دارد. در زمستان حدود ۶۰ روز و در تابستان  حدود ۵۰ روز طول می‌کشد. طول مدت باردهی ۲ تا ۳ ماه و در شرایط بهتر ۴ ماه خواهد بود و برداشت میوه در بهار ۲ بار و در تابستان  ۳ بار در هفته می‌باشد که برداشت تدریجی منجر به افزایش عملکرد و بالا بردن وزن میوه های نارس روی خوشه می‌شود.

میوه نارس:

در این مرحله میوه کاملاً سبز است بذرها رشد کرده اند و مواد ژله ای هنوز در اطراف بذر تشکیل نشده و یا بسیار سفت بوده و قابل جدا شدن نیست.

میوه سبز رسیده:

در این مرحله میوه کاملاً رشد کرده و لایه های ژله ای قابلیت جدا شدن دارند. بافت های داخل شروع به زرد شدن یا قرمز شدن می‌کنند. یک حلقه قهوه ای رنگ محل اتصال ساقه پس از حذف کاسه گل به وجود می‌آید برای زمانی که محصول را به شهر های دور می‌فرستند مناسب می‌باشد.

میوه رنگ اندازی شده:

در این مرحله یک چهارم سطح پوست گوجه فرنگی در گلگاه شروع به رنگی شدن (زرد شدن و قرمز شدن) می‌کند.

رسیده سفت:

رنگ میوه کاملاً صورتی یا قرمز شده ولی گوشت میوه کاملاً سفت می‌شود و از فشار های مکانیکی صدمه نخواهد دید. این حالت مناسب برای برداشت تازه خوری و عرضه در بازارهای محلی خواهد بود.

رسیدگی کامل:

میوه کاملا قرمز رنگ و نرم شده و از لحاظ بازاری مناسب نیست و افت کیفیت و قیمت به دنبال دارد. بهترین حالت برای برداشت میوه گوجه فرنگی رسیده سفت می‌باشد و به عنوان یک قاعده کلی میوه هایی که برای ارسال به مناطق دور دست پرورش می‌دهند بایستی صاف، گوشت دار، دارای اندازه متوسط، رنگ مناسب و سفتی کافی باشند تا در حمل و نقل آسیبی نبیند.

در ارقام خوشه ای یا کلاستر که پنجاه درصد میوه روی خوشه رنگ گرفته و ۵۰ درصد هنوز سبز رنگ است می‌توان آن ها را برداشت کرد و به بازار عرضه نمود. سعی شود گوجه فرنگی در زمان برداشت زخم نشود زیرا زخم های ایجاد شده میزان تنفس و تولید اتیلن را افزایش می‌دهد و آب میوه کاهش پیدا می‌کند. بهتر است میوه اول صبح که هوا خنک است و دمای میوه ها زیاد نیست برداشت شوند، زیرا خنک بودن میوه ها طول عمر آن ها را بیشتر می‌کند. چنانچه قصد نگهداری گوجه فرنگی را داریم دمای ۱۳ تا ۲۰ درجه برای گوجه سبز رسیده و ۷ تا ۱۰ درجه برای میوه رسیده سفت در نظر گرفته می‌شود.

برای این که رنگ طبیعی را به گوجه فرنگی که قبل از رسیدن کامل برداشت شده اند بدهیم می توان از حرارت ۲۱ تا ۲۴ درجه به مدت ۳ روز و یا اتیلن به نسبت ۱ یا ۲ در هزار استفاده کنیم. برای بسته بندی  گوجه فرنگی از جعبه های چوب و پلاستیکی استفاده می‌شود و بهترین زمان برای فروش محصول گوجه فرنگی زمستان تا اوایل بهار می‌باشد. در انتهای فصل کشت برای انجام عملیات پایانی، عملیات مانند آنچه که در کشت خیار بیان شد انجام می‌گیرد.

 

صادرات گوجه فرنگی گلخانه ای

از عمده مشكلات صادرات فرآورده هاي گوجه فرنگی گلخانه ای، كه سبب شده تا ايران نتواند آنگونه كه بايد جايگاه خود را در ميان ساير كشورهاي رقيب در عرصه رقابت جهاني پيدا كند.
-قوانين متغير صادرات
-بالابودن قيمت تمام شده محصول در مقايسه با رقباي خارج
-پراكنش نامناسب صنايع تبديلي با توجه به كانون و قطب كشاورزي
-فرسودگي قابل ملاحظه در بخش ماشين آلات واحدهاي توليد
-ضعف در بسته بندي
-نا آشنا بودن صادر كنندگان با بازارهاي صادرات

 

—————————————————————————————————————————————————–

دیگر عبارات مرتبط: مزرعه گوجه فرنگی – گلخانه گوجه و خیار – کشت گوجه فرنگی گلخانه ای – مراحل کشت گوجه فرنگی – بذر گوجه فرنگی – آبیاری گوجه فرنگی – بیماری و آفت های گوجه فرنگی – خاک مناسب کشت گوجه فرنگی