توت‌فرنگي گلخانه ای  Fragaria

 

توت‌ فرنگی گلخانه ای از میوه‌های خوش‌طعم وخوش‌عطر فصل بهار می‌باشد. این میوه سرشار از ویتامین‌های C، B و املاح معدنی است. این میوه‌ی پرطرفدار به دو روش گلخانه‌ای و کشت در مزرعه پرورش می‌یابد. ارقام وحشی توت‌فرنگی با نام علمی F.vesca در برخی از مناطق نواحی شمال ایران، دامنه‌های البرز و آذربایجان به طور طبیعی رشد می‌یابد. توت فرنگی میوه ای است که تولید آن با سودآوری بالایی برای پرورش دهندگان همراه خواهد بود و بررسی آماری کشت و کار این میوه نشان می‌دهد علاقه به تولید آن در حال افزایش است و درامد گلخانه زیر کشت توت فرنگی، قابل توجه است. در ایران مناطق زیر کشت توت‌فرنگی کردستان، مرکزی، آذربایجان و خراسان می‌باشند که بیشترین میزان تولید مربوط به کردستان است. در ادامه این مطلب در رابطه با پرورش این میوه در گلخانه توت فرنگی بیشتر توضیح خواهیم داد.

 

مشخصات گیاه‌شناسی:

توت‌فرنگی از تیره گلسرخیان، از جنس فرگاریا (Fragaria) می‌باشد. توت فرنگی گلخانه ای یک ساقه بسیار کوتاه دارد که طوقه نامیده می‌شود. طول این ساقه کوتاه حداکثر 5/2 سانتیمتر است که توسط برگهای متوالی احاطه شده است. در محور هر برگ یک جوانه وجود دارد که میتواند به یک طوقه جانبی یا یک روندک تبدیل شود یا این که در حالت خواب باقی بماند. طوقه توت فرنگی محتوی یک بافت مغذی است که دستجات آوندی به صورت مارپیج از اطراف این بافت عبور می‌کند تا وارد دمبرگ و برگها گردد. ریشه‌ها به صورت اولیه دایمی با نقش ساختاری و تعدادی ریشه‌های ثانویه افشان برای جذب آب و مواد غذایی می‌باشد. امکان ایجاد ریشه‌های نابجا از طوقه هم وجود دارد. این گیاه دارای برگ‌های مرکب است که دارای 3 برگچه بیضی شکل با دمبرگ نسبتا طویل و کرک‌دار می‌باشد که به رنگ سبز تيره و در بعضی از ارقام شفاف می‌باشد. ساختمان گل شامل ۵ گلبرگ سفيد است و کاسه گل شامل ۵ کاسبرگ سبز رنگ که در قسمت تحتاني تقريبا به يکديگر متصل شده‌اند. تعداد کاسبرگ‌ها در بعضي از ارقام به بيش از ۵ عدد می‌رسد. تعداد پرچم‌ها تقریبا۲۰ عدد می‌باشد. مادگي به تعداد زياد و به صورت مارپيچ بر روي نهنج قرار گرفته و همراه با نهنج فرم نسبتا کشيده‌اي را تشکيل داده است. مادگي از فندقه‌هاي جدا از هم تشکيل شده است. در هر تخمدان يک تخمک وجود دارد و تعداد بذر به تعداد فندقه‌ها توليد مي‌شود. پس از تلقيح‌ گل و ریزش گلبرگ‌ها، نهنج به تدريج رشد مي‌کند و گوشتي مي‌شود. میوه توت‌فرنگی یک سته کاذب و مجتمع است که میوه واقعی توت‌فرنگی همان فندقه‌های کوچک قهوه‌ای رنگ روی بافت نهنج است. گرده‌افشانی کامل و مناسب از پیش نیازهای تولید میوه‌های خوش‌فرم است زیرا هرکدام از فندقه‌ها با تولید هورمون اکسین سبب رشد بافت نهنج زیر خود می‌گردد. هورمون های دیگر مانند جیبرلین و سایتوکینین هم در رشد و نمو میوه‌ها دخیل هستند اما اهمیت کمتری دارند. دمای نامناسب سبب گرده افشانی ناکافی و بدشکلی میوه‌ها می‌شود.  سرمازدگی بهاره سبب از بین رفتن دانه‌های گرده یا مادگی‌ها می‌شود که باعث کاهش میزان گرده افشانی و بدشکلی میوه‌ها می‌شود. کمبود عناصری مانند کلسیم، منیزیم و روی هم در ایجاد بدشکلی میوه‌ها دخیل است.

 

تکثیر توت‌فرنگی

تکثیر جنسي: ازدياد توت‌ فرنگی گلخانه ای به وسيله بذر، مخصوص ارقامي می‌باشد که به‌طور طبيعی ساقه رونده تولید نمی‌کنند و يا ارقامي که ساقه هاي رونده کمي داشته و همچنين جهت توليد ارقام جدید مي‌باشد.

ازدياد غيرجنسي: در ازدياد غيرجنسي که از طریق تقسيم بوته، تکثیر انجام می‌گیرد، بوته‌هايي را که رشد قوی و خوب داشته‌اند، بعد از خارج کردن از زمين به چند بوته کوچک که هر کدام دارای ريشه مستقل می‌باشد، تقسيم کرده و آنها را در محل اصلي نشا مي‌نمایند.

 

هزینه ساخت گلخانه توت فرنگی

برخلاف تصور عموم مردم ساخت گلخانه تنها خرید زمین مناسب و ایجاد پوشش برای آن نیست. در گلخانه ها انواع مختلفی از دستگاه ها و تجهیزات تخصصی استفاده می‌شود. همچنین سازه گلخانه و حتی پوشش آن می‌تواند متفاوت باشد. پس بسیاری از موارد در هزینه ساخت گلخانه شما مؤثر خواهد بود. این محصول را می شود در تمامی سبک های گلخانه کشت کرد ولی کشت خاکی به هیچ وجه توجیه اقتصادی ندارد و حتما پیشنهاد می شود کشت شما در گلخانه هیدروپونیک باشد که به ازای هر مترمربع  4.500.000 ریال الی 13.000.000 ریال می باشد.

 

 

کشت توت‌فرنگي در گلخانه

با توجه به اینکه کشت در گلخانه میزان بازدهی را حدودا 10 برابر نسبت به کشت در مزرعه افزایش می‌دهد، که این افزایش عملکرد در کشت هیدروپونیک به‌مراتب بالاتر است و کنترل آلودگی به خصوص در تولید توت فرنگی به دلیل حساسیت بالا به بیماری‌ها، راحت تر می‌باشد. اگرچه احداث گلخانه هیدروپونیک نسبتاً هزینه‌بر می‌باشد اما میزان بازدهی بیشتر و ضایعات کمتر محصول، در بلندمدت بسیار به‌صرفه‌تر از گلخانه‌های معمولی خواهد بود.

زمان کشت توت‌فرنگی اوایل مهر آغاز و بعد از 3 الی 4 ماه بوته‌ها به فاز میوه دهی می‌روند. به طور متوسط دوره برداشت 4 تا 5 ماه خواهد بود و بعد از برداشت دوره نشاگیری یا همان پاجوش‌هایی که بوته را تولید می‌کند، آغاز می‌شود که تقریبا یک دوره آن 2 تا 3 ماه می‌باشد. فاصله مناسب کشت بوته‌ها ۲۵ تا ۳۰ سانتي‌متر است و به طور کلی حدود 20 بوته در یک مترمربع کشت می‌شود. درصورت کاشت صحیح، انجام مراقبت‌‌های لازم و انتخاب رقم‌های مناسب، می‌توانیم به طور متوسط حدود 400 گرم از هر بوته برداشت نماییم.

توت فرنگی دارای ارقام زیادی است. تفاوت بین ارقام شامل توانایی رشد گیاه، فراوانی تولید میوه، مقاومت و حساسیت به بیماری‌ها، زمان رسیدن میوه‌ها، کیفیت میوه‌ها پس از یخ زدگی، سفتی، اندازه، رنگ، شکل و طعم میوه‌ها می‌باشد. تعدادی از مهمترین ارقام غالب که در کشور ما کشت و کار می‌شوند شامل موارد زیر است:

پاروس: روز کوتاه، میوه‌های آن بزرگ، مخروطی با رنگ قرمز روشن متمایل به نارنجی است. نسبتا میان‌رس بوده و به ویژه در شرایط گلخانه عملکرد خوبی دارد.

کویینالیزا: روز کوتاه، میوه‌های آن بسیار درشت، سفت، با رنگ قرمز کم رنگ، مخروطی شانه دار با نوک نسبتا باریک است که در زمان رسیدن میوه‌ها سفید رنگ باقی می‌ماند ماندگاری بالا و طعمی مطلوب دارد.

کاماروسا: روز کوتاه، دارای برگ‌های بزرگ ، میوه‌های خوشمزه و مخروطی شکل که در اوایل باردهی وزن آن تا 44 گرم هم می‌رسد. برای کشت در مناطقی با زمستانهایی با روزهای کوتاه مناسب است. برای شهرهای شمالی کشور مناسب تر از نواحی جنوبی است. نسبت به کمبود کلسیم حساس است و در مقابل سفیدک و ورتیسیلیوم مقاوم می‌باشد.

سلوا: روز خنثی با بوته‌های قوی و پرمحصول، همیشه‌بار و چهارفصل دارای میوه‌های سفت، بسیار خوش فرم و خاص که شکل و طعم آن مورد قبول هر سلیقه‌ای است. پاجرو: روز کوتاه، نوک‌میوه قرمز نسبتا تیره است. میوه‌ها درشت و مخروطی شکل می‌باشند. در مجموع ارقام مناسب کشت در گلخانه گاویتا و کاماروسا می‌باشند.

خاک‌های لومی شنی و دارای مواد غذایی فراوان و زهکشی خوب، مناسب کاشت توت‌ فرنگی گلخانه ای می‌باشد، خاک باید بتواند آب کافی را برای گیاه در خود نگه دارد، در خاک سبک و دارای مواد آلی بهینه، توسعه ریشه‌ها بیش‌تر است. بهترین pH مناسب برای توت‌فرنگی 8/5 تا 2/۶ است. اگر میزان آهک خاک بیش از‌حد مجاز باشد عارضه کلروز یا زرد شدن برگ‌ها بروز می‌کند.

تغذیه در گلخانه خاکی ۳ تا ۵ کيلوگرم کود کامل شيميايي در ۱۰۰ متر مربع به بستر داده مي‌شود. اوایل پاییز یا بهار، زمین را شخم زده و سپس ازکودهای حیوانی و شیمیایی و مقدار ۱۰ تن در هکتار کودحیوانی پوسیده با خاک مخلوط نموده و بر اساس آزمایش خاک به مقدار 100 -80 کیلو ازت خالص در سه مرحله، ۱0۰تا۱5۰ کیلو پتاسیم خالص و 6۰ تا8۰ کیلو فسفر در هکتار استفاده می‌شود.

در کشت هیدروپونیک از ترکیبات خنثی جهت بستر کشت استفاده می‌شود. ترکیبات معمول مورد استفاده، پیت ماس 64‌درصد+‌کوکوپیت 44 درصد و پیت ماس 64 درصد + پرلیت 44 درصد می‌باشد. ریشه‌های توت‌فرنگی به ایجاد حالت غرقابی حساس‌اند و برای جلوگیری از ایجاد تنش به گیاهان گلدان‌ها و ظروف کاشت باید دارای زهکشی مناسب باشند تا باقیمانده محلول تغذیه‌ای پس از مرطوب کردن محیط ریشه‌ها و بستر کشت خارج شود. این مایع سپس در مخزن بازیافت جمع‌آوری شده و دوباره استفاده می‌شود.

پایش دقیق ویژگی‌های این مایع اهمیت حیاتی دارد زیرا پس از مدتی خصوصیات شیمیایی این مایع تغییر می‌یابد و در این صورت باید اصلاح یا جانشین گردد. در محلول تغذیه ای باید pH محدوده 8/5 و هدایت الکتریکی در حدود 5/1 تا 7/1 دسی زیمنس بر متر تنظیم گردد. توت‌فرنگی را می‌توان در ظروفی مانند پاکتهای پلی‌اتیلنی، گلدان‌های پلاستیکی، ظروف استیروفومی که در شکل‌ها و ابعاد مختلف موجود می‌باشد، کشت کرد.

ظروف کشت را باید به گونه‌ای در کنار هم چید که نور آفتاب به طور کامل به گیاه بتابد و همچنین بتوان بیشترین تعداد گلدان را در فضای گلخانه قرار داد. گلدان‌های توت‌فرنگی یا به صورت عمودی روی یکدیگر قرار می‌گیرند، یا به صورت افقی کنار هم قرار داده می‌شوند. قرار دادن گلدان‌های کشت به صورت عمودی بر روی یکدیگر این امکان را ایجاد می‌کند تا تعداد گلدان‌ها و گیاهان بیشتری در واحد سطح در مقایسه با چیدن افقی گلدان‌ها در کنار یکدیگر قرار بگیرند. اگرچه ممکن است نور کمتری به گیاهان پایینی برسد. سیستم افقی را می‌توان در چندین سطح تعبیه کرد.

در کشت هیدروپونیک محلول‌غذایی با توجه به مرحله رشدی بوته و نیاز گیاه باید در نظر گرفته شود، مثلا در مرحله رشد توت فرنگی گلخانه ای، رشد رویشی میزان ازت مورد نیاز بوته بیشتر است و در فاز گلدهی میزان پتاسیم بیشتری مورد نیاز بوته ها می‌باشد. به طور معمول بعد از یک هفته میزان pH بستر اندازه گیری می‌شود و در صورت تغییر از حد بهینه، آبشویی بستر کشت صورت می‌گیرد.

کودهای متداول برای تغذیه گیاهان با آب آبیاری: اوره، نیترات آمونیوم، آمونیم سولفات، فسفات آمونیم، مونو اسید فسفریک، فسفات پتاسیم، پتاسیم نیترات، پتاسیم سولفات، کلسیم نیترات و نیترات منیزیم می‌باشد.

میزان عناصر غذایی مورد نیاز توت‌فرنگی در مراحل مختلف رشد:

مرحله رشد توت‌ فرنگی گلخانه ای	نیتروژن	فسفر	پتاسیم	کلسیم	منیزیوم
	غلظت (میلی گرم در لیتر)
استقرار و رشد رویشی	50-30	25-20	60-45	50-40	45-40
مرحله اول میوه‌دهی	85-70	25-20	80-60	90-70	45-40
مرحله اول رشد میوه‌ها	85-80	25-20	80-60	90-80	45-40
مرحله دوم و سوم میوه‌دهی و رشد آن‌ها	85-80	25-20	80-60	90-80	45-40
مرحله چهارم میوه‌دهی و رشد آن‌ها	60-55	25-20	60-55	80-70	45-40

 

درجه‌حرارت: درجه حرارت گلخانه باید در اوایل کشت، 10 تا ۱۲ درجه سانتي‌گراد تنظيم کرده و با افزايش شدت نور درجه‌حرارت را نيز افزایش مي‌دهند و به 18 تا ۲0 درجه سانتي‌گراد مي‌رسانند. بلافاصله بعد از کشت بايد آبياري به اندازه کافي انجام شود. بوته‌ها در شرایط مرطوب و نسبتا گرم محصول‌دهی مناسب دارد. میزان رطوبت 60 تا 70 درصد در محیط گلخانه برای رشد و میوه‌دهی توت‌فرنگی کافی می‌باشد. در صورت افزایش رطوبت محیط تهویه صورت می‌گیرد.

نور: توت‌فرنگی از جمله گیاهان نور دوست است و به نور آفتاب برای حداقل 6 تا 8 ساعت نیاز دارد تا توان تولید میوه را داشته‌باشد، عدم وجود نور کافی و مناسب در مکان کاشت موجب کاهش تولید میوه و افزایش حساسیت میوه‌ها نسبت به بیماری‌های قارچی بخصوص سفیدک پودری و کپک خاکستری می‌شود.

غلظت گاز دی‌اکسیدکربن اتمسفر به صورت متوسط در حدود 354 پی‌پی‌ام است. مشخص شده افزایش میزان این گاز در محیط گلخانه به کمک ژنراتور ویژه تولید گاز دی اکسید کربن، سوختن گاز طبیعی، استفاده از کپسولهای گاز و … می‌تواند عملکرد را بین 8 تا 34 درصد افزایش دهد.

همچنین کیفیت میوه‌ها هم در شرایط افزایش غلظت گاز دی‌اکسیدکربن، افزایش می‌یابد. میزان مواد جامد محلول، فروکتوز، گلوکز و میزان کل قندهای میوه افزایش داشته و اسید سیتریک و مالیک کاهش می‌یابد.

همچنین ترکیباتی که عطر میوه توت‌فرنگی را تشکیل می‌دهند (از جمله اتیل هگزانوات، اتیل بوتانوات، متیل بوتانونات، متیل هگزانوات، هگزیل استات، فورانال، لینالول و متیل اکتانوات) نیز با افزایش غلظت دی اکسید کربن در اتمسفر گلخانه بهبود می‌یابند.

در آبياري توت‌ فرنگی گلخانه ای بايد دقت نمایید که زمين به طور يکنواخت مرطوب شود، بیشتر حجم ریشه این گیاه در عمق کم خاک و در حدود 15 سانتیمتری سطح خاک قرار گرفته است، به‌همین دلیل این گیاه در برابر خشکی خاک حساس می‌باشد و تنش خشکی سبب عدم گلدهی، میوه‌دهی و یا ریز شدن میوه‌ها، رنگ‌پریدگی برگ‌ها و همچنین حاشیه‌های قرمز متمایل به قهوه‌ای در برگها می‌شود، همچنین آبیاری بیش از حد موجب پژمردگی برگ‌ها و حتی از بین رفتن گیاه می‌شود.

در گلخانه‌های هیدروپونیک 10 الی 12 دور آبیاری با محلول غذایی صورت می‌گیرد. به‌منظور جلوگيري از خطر پوسيدگي ميوه در اثر رطوبت زياد، بايد گلخانه را به‌موقع تهويه نمود و به‌وسيله حرارت خشک رطوبت اضافه را کاهش داد. همچنین باتوجه به مستعد بودن بوته‌های توت‌فرنگی به بیماری‌های قارچی، باید در آبیاری اول از قارچ‌کش‌های مناسب جهت پیشگیری از ابتلای بوته‌ها به بیماری‌، استفاده نمود.

 

مراقبت‌های مورد نیاز بعد از کاشت

• پوشاندن خاک به وسیله مالچ‌های مناسب مانند کاه، خاک اره و پلاستیک که باعث می‌شود که میوه با خاک به طور مستقیم در تماس نباشد و علاوه بر کنترل رطوبت بستر، از ابتلا به بیماری‌های توت فرنگی گلخانه ای جلوگیری شود.
• کنترل به موقع بیماری‌ها، آفات و علف‌های هرز (از جمله مهمترین آفات توت‌فرنگی کنه و تریپس و بیماری های مهم آن می‌توان سفیدک پودری و آنتراگنوز را نام برد).
• قطع ساقه‌های رونده در زمان فصل رشد برای جلوگیری از ضعیف شدن بوته‌های‌مادری.

 

برداشت و بسته‌بندی توت فرنگی گلخانه ای

از آنجا که این میوه نافراز گرا است و پس از برداشت تغییر معناداری در کیفیت آنها ایجاد نمی‌شود بنابراین برداشت باید زمانی صورت گیرد که شاخص‌های برداشت میوه، (مواد جامد محلول بالای 5/5 ،اسیدیته کل در حدود 0.6 درصد) روی گیاه مادری به سطح بهینه رسیده باشند. توت‌فرنگی به علت بافت ظریف خود میوه‌های با عمر پس از برداشت کوتاهی دارد. برداشت میوه بهتر است زمانی‌که هوا خنک‌تر می‌باشد صورت گیرد و میوه‌های برداشت شده باید بلافاصله در مکان خنک قرارگیرد. بهتر است میوه را همراه کمی از دم برداشت نمود، تا در زمان برداشت به میوه فشاری وارد نیاید. به علت آسیب پذیری شدید میوه، باید آن را در جعبه‌های کم عمق بسته بندی نمود و در حین حمل و نقل مراقب بود. توت فرنگی از فساد پذیرترین میوه‌ها می‌باشد و باید در حالت کاملاً رسیده برداشت شود. فعالیت‌های بسیار زیاد متابولیکی توت‌فرنگی می‌تواند باعث از بین رفتن آن حتی بدون حضور عوامل فاسد کننده گردد. ساختار توت‌فرنگی طوری است که در مقابل فساد آسیب پذیر می‌باشد، این محصول دارای لایه پوششی بسیار نازکی بوده که به آسانی از بین می‌رود، همچنین گوشت میوه نرم است و آن را در مقابل ضربه و فشار بسیار آسیب پذیر می‌نماید. صدمات وارده در ابتدا باعث نرمی توت‌فرنگی می‌شود، سپس مکان مناسبی را برای حمله عوامل بیماری‌زا فراهم می‌سازد. فعالیت‌های متابولیکی زیاد، حساسیت میوه به آسیب دیدگی و فساد میکروبی، مشکلاتی می‌باشند که تولیدکنندگان باید در زمان برداشت و نگهداری محصول مدنظر داشته باشند.

 

صادرات توت فرنگی

از مشکلات صادرات توت فرنگی ایران، باقیمانده سموم و بیماری‌های پوسیدگی ناشی از بسته‌بندی نامناسب این محصول می‌باشد، که با استفاده از سموم و قارچ‌کش‌های بیولوژیک و بکاربردن راهکارهای مناسب جهت بهبود شرایط پس از برداشت محصول می‌توان بازار صادرات اکثر کشورهای حوزه خلیج فارس را تامین نمود. شرکت گلخانه ساز مزرعه بکر مفتخر است در اجرای گلخانه های صنعتی، به هم میهنان داخ و خارج از کشور عزیزمان نهایت کمک رسانی را داشته باشد. بدین منظور جهت دریافت هر گونه مشاوره هاحداث و درخواست آن با کارشناسان مزرعه بکر تماس حاصل فرمایید.